Bernard Koziróg BIBLIA CZYLI PISMO ŚWIĘTE CO TO JEST BIBLIA? Biblia to księga niezwykła, nazywana nie tylko Pismem Świętym, ale również Słowem Bożym czy Księgą Ksiąg. Nazwa „Pismo Święte” jest tłumaczeniem łacińskiego wyrażenia „Sacra Scriptura”. Jest też odpowiednikiem greckich „graphai hagiai” (pisma święte). Nazwą tą często posługiwali się Chrystus i apostołowie[1]. Termin „Biblia” jest greckim i łacińskim tłumaczeniem starotestamentowych hebrajskich określeń pism świętych „serafim”, używanych przez proroków[2]. Słowo „Biblia” — liczba mnoga od słowa greckiego „biblos” (książka), upowszechnione zostało przez Hieronima. Obecnie za przekładem łacińskim posiada formę liczby pojedynczej. Już w czasach Starego Testamentu posługiwano się nazwą „Słowo Boże”[3]. Używa go też Nowy Testament[4]. Pismo Święte jest właściwie zbiorem wielu ksiąg. Kanon Biblii zawiera 66 ksiąg, jest więc w swej istocie prawdziwą księgą ksiąg. Dzieli się na dwie części: Stary i Nowy Testament. Stary Testament z kolei dzieli się na pięć części. Pierwsza z nich to tzw. Pięcioksiąg Mojżesza, obejmujący pięć pierwszych ksiąg Pisma Świętego. Księgi te nazywane są zwykle księgami Mojżeszowymi lub określane następującymi nazwami: Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb, Księga Powtórzonego Prawa. Druga część obejmuje księgi historyczne, od Księgi Jozuego do Estery. Kolejna część to księgi poetyckie, od Księgi Joba do Pieśni nad Pieśniami. Następną grupę stanowią księgi proroków większych, od Księgi Izajasza do Daniela. Wreszcie piąta część zawiera księgi proroków mniejszych, od Ozeasza do Malachiasza. Nowy Testament dzieli się na trzy grupy. Na początku są księgi historyczne, tj. cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie. Drugą grupę stanowią Listy, głównie apostoła Pawła, ale nie tylko. Na końcu Nowego Testamentu znajduje się Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana. Jest to księga prorocza[5]. Biblia przedstawia olbrzymie bogactwo treści i zagadnień, od codziennych spraw człowieka, poprzez głębsze problemy życia aż do spraw transcendentalnych, zbawczych. Na pierwszych stronach przedstawia dzieło stworzenia świata i człowieka, ukazuje panoramę raju, dzieje ludzkości i narodu wybranego. Wreszcie, gdy „nadeszło wypełnienie czasu, zesłał Bóg Syna swego”[6]. Pojawia się Jezus Chrystus, Bóg-Człowiek, centralna postać Pisma Świętego. Następnie Biblia ukazuje działalność apostołów, wreszcie nakreśla nowotestamentową historię Kościoła Bożego. Opis kończy się wizją nowej ziemi, raju odzyskanego. Tak więc Pismo Święte prowadzi czytelnika od raju do raju. A pomiędzy stworzeniem i nową ziemią rozciąga się historia biblijna, przedstawiająca dramat grzechu, w którym dobro i sprawiedliwość odnoszą ostateczne zwycięstwo. Stanowisko człowieka ukazuje Biblia w perspektywie wieczności, nadając tym samym życiu ludzkiemu głęboki sens. Wyjaśnia również złożone problemy świata i ludzi, tajemnice i paradoksy wiary, postuluje postęp w dziedzinie ducha, tchnie nadzieją i optymizmem. Jest także bogatym źródłem nauki wiary i pouczeń religijno-moralnych. Szczególnym akcentem Pisma Świętego są proroctwa. Oświecają dzisiejszą współczesność i pokazują przyszłość naszej planety oraz cywilizacji. Księga Ksiąg ma ok. 40 autorów. Byli to święci Boży ludzie[7], mieszkańcy starożytnego Wschodu, którzy żyli w ciągu szesnastu wieków, tak długo bowiem Biblia powstawała. Byli wśród nich królowie i mędrcy, prawodawcy i filozofowie, uczeni i ludzie prości, wodzowie i rybacy, apostołowie i prorocy. Mimo tej wielości autorów, czasu i miejsc powstania poszczególnych ksiąg, Pismo Święte wykazuje zdumiewającą jednolitość treści, niemożliwą do osiągnięcia przez myśl wyłącznie ludzką. JAK POWSTAŁ STARY TESTAMENT? Na początku Starego Testamentu znajdujemy pięć ksiąg Mojżeszowych, które często nazywane są również Torą lub Pentateuchem. Pochodzą one z XV wieku p.n.e. Mojżesz jest bez wątpienia ich autorem. Wskazują na to takie dowody, jak jego działalność literacka[8], znajomość Egiptu, pustynny koloryt opisu wędrówki czy względy filologiczne. O autorstwie Mojżesza świadczą też inne księgi Starego Testamentu, a nawet sam Chrystus. To oczywiście nie wyklucza późniejszych natchnionych uzupełnień redakcyjnych[9]. Mojżesz rozpoczął pisanie prawdopodobnie jeszcze przed wyjściem Izraela z Egiptu, tj. przed rokiem 1445 p.n.e.[10] Wszystko wskazuje na to, że Mojżesz oprócz Pięcioksięgu napisał również Księgę Joba, i że jest ona starsza od Księgi Rodzaju[11]. Działalność pisarską prowadził również następca Mojżesza, Jozue, który także napisał księgę, nazwaną od jego imienia Księgą Jozuego. Z kolei prorok Samuel (XI w. p.n.e.) prawdopodobnie napisał księgi Sędziów i Rut. Natomiast za czasów panowania Saula i Dawida powstały księgi Samuelowe, które posiadają autorstwo zbiorowe[12]. Na przełomie w. VII i VI p.n.e. napisane zostały Księgi Królewskie, a po niewoli babilońskiej ostatnie księgi historyczne: Kroniki, Ezdrasza i Nehemiasza. Dawid (X w. p.n.e.) był głównym autorem Księgi Psalmów, najpiękniejszego zbioru religijnej poezji i pieśni, a jego syn Salomon napisał Przypowieści, Księgę Kaznodziei i Pieśń nad Pieśniami. Od IX — V w. p.n.e. powstały księgi proroków Jonasza, Amosa, Micheasza, Izajasza, Nahuma, Abakuka, Sofoniasza, Jeremiasza, Abdyjasza, Ezechiela, Daniela, Zachariasza i Malachiasza. Po powrocie z niewoli babilońskiej, za czasów Nehemiasza i Ezdrasza (V w. p.n.e.), doszło do powstania urzędowego i zamkniętego zbioru ksiąg świętych, czyli kanonu, stanowiącego dla Izraela najwyższą normę wiary i postępowania. Troskliwą opiekę nad księgami roztoczyli uczeni w Piśmie, tzw. soferim, którzy po ustaleniu określonej formy tekstu przepisywali go bardzo starannie, niczego nie dodając ani ujmując. Tekst był podzielony na wersety, które były policzone. To przyczyniło się do zachowania czystości tekstu. Całość była podzielona na trzy zasadnicze części: Zakon, Prorocy i Pisma, i w takim stanie Stary Testament przetrwał do czasów Chrystusa, który nauczał tego, co było napisane w „zakonie Mojżesza, u proroków i w psalmach (pismach)”[13]. Według ówczesnej rachuby kanon obejmował 22 księgi. Potwierdza to Józef Flawiusz: „Nie posiadamy miliardów sprzecznych ze sobą ksiąg, przeczących jedna drugiej. Nasze księgi, te, które słusznie są uznane, wyrażają się cyfrą 22 i zawierają historie wszystkich czasów. Pięć z nich to księgi Mojżesza obejmujące zakon i historie od narodzin człowieka do śmierci przywódcy Izraelitów. Okres obejmuje około trzech tysięcy lat. Prorocy, następujący po Mojżeszu, napisali historie wydarzeń współczesnych im od śmierci Mojżesza do Artakserksesa, następcy Kserksesa, w 13 księgach. Pozostałe 4 księgi zawierają hymny na cześć Boga oraz wskazówki postępowania w życiu”[14]. Powstaje pytanie: Jak te 22 księgi mają się do 39, które teraz znajdują się w Starym Testamencie? Jeśli uwzględni się, że Księga Rut występowała łącznie z Księgą Sędziów, Treny Jeremiasza razem z Księgą Jeremiasza, zaś księgi 12 mniejszych proroków tworzyły osobną księgę, a Księgi Samuela, Królewskie i Kroniki stanowiły księgi pojedyncze, to okaże się, że starotestamentowy kanon obejmował w sumie 39 ksiąg Biblii hebrajskiej i rozpoczynał się Księgą Rodzaju, a kończył Księgą Kronik. Liczbę 39 ksiąg, które tworzyły kanon, potwierdza również Talmud babiloński oraz liczni Ojcowie Kościoła z Hieronimem i Augustynem na czele[15]. Starotestamentowy kanon Biblii hebrajskiej raz jeszcze został potwierdzony na synodzie rabinistycznym w Jamnie, ok. roku 100 n.e. Kanon Starego Testamentu nie obejmował jednak tzw. apokryfów czyli pism powstałych po czasach Ezdrasza i Nehemiasza, a szczególnie następujących ksiąg: Tobiasza, Judyty, Mądrości, Eklezjasty, Barucha, dwóch Ksiąg Machabejskich. Księgi te dopiero na soborze trydenckim (1545-1563) włączone zostały do Starego Testamentu Biblii katolickiej, jako tzw. księgi deuterokanoniczne[16]. JAK POWSTAŁ NOWY TESTAMENT? Nowy Testament powstał w krótszym czasie niż Stary Testament. Nastąpiło to w latach 51-96 n.e. w wyniku apostolskiej katechezy ewangelicznej oraz działalności pisarskiej apostołów i uczniów apostolskich. W ten sposób powstało 27 ksiąg. Ewangelia Chrystusowa, owa dobra nowina o zbawieniu, głoszona początkowo ustnie, w miarę upływu czasu i potrzeby utrwalana była na piśmie. W ten oto sposób powstały cztery Ewangelie. Właściwie jest to jedna ewangelia, ale w opisie czterech ewangelistów. Dwaj z nich byli apostołami (Mateusz i Jan), dwaj apostolskimi uczniami i ich współpracownikami (Marek i Łukasz). Mateusz napisał swą Ewangelię przed zburzeniem Jerozolimy. Miała to być apologia Jezusa, zapowiedzianego już w czasach starotestamentalnych Mesjasza, z myślą o czytelniku żydowskim. Najstarszą jest jednak Ewangelia Marka. Jej autora można nazwać biografem Jezusa. Pisał on opierając się na katechezie Piotra, którego był współpracownikiem, z myślą o czytelniku rzymskim. Z kolei Łukasz, lekarz i współpracownik Pawła, napisał swą Ewangelię ok. roku 69 z myślą o czytelniku greckim, na podstawie bogatego materiału źródłowego zebranego od tych, którzy byli naocznymi świadkami wydarzeń[17]. Łukasz jest też autorem Dziejów Apostolskich. Ostatnią Ewangelię napisał Jan ok. roku 96. Jest to dzieło teologiczne, ukazujące boskość Jezusa, Zbawiciela świata, stanowiące dopełnienie poprzednich trzech Ewangelii. Jeśli chodzi o listy apostolskie, to sam Paweł napisał ich czternaście[18]. Podczas drugiej podróży misyjnej powstały w Koryncie oba listy do Tesaloniczan, w czasie trzeciej podróży misyjnej oba listy do Koryntian, napisane w Efezie i Macedonii, oraz listy do Rzymian i Galacjan, napisane w Koryncie. Cztery listy, tzw. więzienne (do Efezjan, Filipian, Kolosan i Filemona) napisał Paweł podczas pierwszego uwięzienia w Rzymie. Pozostałe, tzn. oba listy do Tymoteusza, do Tytusa i do Hebrajczyków, pochodzą z ostatnich lat życia apostoła. Prócz listów Pawłowych, w Nowym Testamencie znajdujemy następujące tzw. listy powszechne: Jakuba, Judy, 1 i 2 Piotra oraz trzy listy Jana. Ostatnią księgą jest Apokalipsa, którą Jan napisał na wyspie Patmos. Autorytet pism Nowego Testamentu potwierdzili wcześni pisarze chrześcijańscy, zwłaszcza z drugiej połowy I wieku i pierwszej połowy II wieku, oraz tzw. Ojcowie Kościoła. Ilość występujących w ich pismach cytatów z Nowego Testamentu, jak również przywiązana do nich powaga i sposób ich cytowania, identyczny z cytowaniem pism Starego Testamentu, dowodzi, że na początku II wieku n.e. za księgi miarodajne i natchnione uważano wszystkie księgi Nowego Testamentu wchodzące w skład dzisiejszego kanonu. Fakt ten świadczy, ze kanon był właściwie ustalony już pod koniec czasów apostolskich[19]. Nowy Testament napisany został w języku greckim, powszechnie używanym przez ludność imperium rzymskiego, tzw. dialektem koine, w przeciwieństwie do Starego Testamentu, który w większości napisany został w języku hebrajskim. Tylko nieliczne fragmenty są w języku aramejskim[20]. Przypisy: 1 Zob. Jan 5,39; 10,35; Mat. 21,42; Rzym. 1,2; 2 Tym. 3,15. 2 Zob. Izaj. 34,16; Dan. 9,2. 3 Np. w Przyp. 13,13. 4 Łuk. 4,4; Mar. 7,13. 5 Ponadto każda księga dzieli się na rozdziały, a rozdziały na wersety. Wersety zaopatrzone są w większości w odnośniki do wyrażeń paralelnych, które uprzystępniają treść Pisma Świętego, czynią je przejrzystym, bardziej komunikatywnym, pozwalają na szybkie odnalezienie tekstów lub zdań, co w dużym stopniu ułatwia czytanie i głębsze studiowanie Biblii. 6 Gal. 4,4. 7 Zob. 2 Piotra 1,21. 8 Zob. 2 Mojż. 17,14; 24,4. 9 Np. 5 Mojż. 34,1-12. 10 E. White, Patriarchowie i prorocy, s. 233. 11 Zob. Talmud Babiloński Baba Bathra, 14b, 15a. 12 1 Kron. 29,29. 13 Łuk. 24,44. 14 J. Flawiusz, Contra Appionem, 1.8. 15 Baba Bahtra 14b-15a; Zob. Cz. Jakubiec, Wstęp ogólny do Pisma Świętego, s. 68.69. 16 Por. Z. Łyko, Spotkanie z Biblią, s. 30. 17 Łuk. 1,2. 18 Niektórzy przyjmują, że Paweł napisał trzynaście listów, a List do Hebrajczyków napisany został przez innego autora. 19 Zob. E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, s. 47.48.52. 20 Por. 1 Mojż.31,47: Jer. 10,11; Dan. 2,4-7.28; Ezdr. 4,6-8.18; 7,12-26. Materiał ukazał się drukiem w książce „Tajemnice i proroctwa Biblii”. ===================================================================== (c) 2001 Chrześcijański Serwis NADZIEJA.PL Wszelkie prawa zastrzeżone. NADZIEJA.PL Sp. z o.o., 1 Maja 39, 05-807 Podkowa Leśna http://nadzieja.pl, e-mail: redakcja@nadzieja.pl =====================================================================